Elk portret is een zelfportret schreef Breyten Breytenbach ooit in een essay in de Groene Amsterdammer. Het essay zit ergens in mijn archief, ik denk dat het begin jaren negentig is gepubliceerd maar ik kan het nu even niet vinden.Elk portret is een zelfportret. Kijk toch eens naar deze wonderschone Californische surfer met zijn zeegroene ogen en zijn zeegroene plank. De foto is van de Amerikaanse fotografe Catherine Opie (1961) die tot januari 2009 een grote tentoonstelling had in het Guggenheim, New York.
Elk portret is ook een voorouder, schreef Breytenbach. Dat is een mysterieuze zin die af en toe opduikt in mijn bewustzijn, een tijdje om me heen cirkelen totdat hij weer de diepte in glijdt.
De zin kwam op toen Adrienne Norman me wees op het volgende zelfportret van Catherine Opie:
Man! Wat een onvergetelijk pijnlijke foto is dit! Kijk, als je durft, naar haar krachtige, gebruinde handen die haar kind zo stevig vastpakken. Kijk naar de maagdelijke babyhuid en concentreer je dan is op die veelheid van structuren op de achtergrond van het kind: de gekerfde huid van Opies borst, de tatoeage op haar rechterarm en de goudkleurige patronen op het rode gordijn, dat zo achterloos lijkt opgehangen. Opies wangen lijken verweerd, een beetje roodverbrand wellicht of ook met inkervingen versierd. Dikke pukkels zijn er ook.En dan haar ene borst, compleet in beslag genomen door het zogende kind. Ik zie nu al de kramp op het gezicht van enkele mannen die ik ken als zij deze foto zouden zien. Ik vermoed hun oordeel: pervers, hoe dúrft ze zichzelf zo te laten zien, of nog erger: hoe waagt ze het mij ongevraagd te laten getuigen van dit moment?
Mijn lief vertelde laatst over van een gesprek tussen enkele jonge vaders, dertigers, over de bevalling van hun vrouwen. Geen van drieeen hadden op het moment supreme, het unieke moment dat hun kind werd geboren, durven kijken naar de vagina van hun vrouw. Ze keken liever naar haar gezicht, dat vast helemaal in trance was door de bevallingspijn.
Vrouwen willen het liefst zo mooi mogelijk in beeld verschijnen. Ik ook. En Opie dan? Ze toont een voorouder, denk ik, hoewel ik niet precies kan uitleggen wat ik ermee bedoel. Opie wil de wereld tonen. Via onderstaande foto begreep ik haar werk beter. Dit is ook de wereld, dromerig en vulgair tegelijk. Een wereld die óók waarachtig is.
Opie werd bekend van haar foto's van sadomasochistische lesbiennes en andere queers. Ook in die serie portretten heeft ze een zelfportret gemaakt, met weer zo'n druk gordijntje op de achtergrond. In haar borst is een woord gekerfd: pervert.
Deze foto is uit 1994. De foto van de zogende madonna stamt uit 2004. Als je die nog eens goed kijkt, dan zie je de letters nog steeds op haar borst, ook al is de inkt al lang verdwenen. Nog zo'n voorouder die voor altijd bij haar blijft.
